ایران، دومین کشور غیر آزاد جهان
ایران، یکی مانده به آخر در جدول آزادی اینترنتی در جهان
خانه آزادی گزارش سال 2021 خود را منتشر کرد
در گزارش امسال خانه آزادی که در آن کشورهای جهان بر اساس آزادی اینترنتی مردم آنها رتبه‌بندی می‌شوند، ایران رتبه یکی مانده به آخر جدول کشورها را به خود اختصاص داد. این گزارش که به صورت سالانه منتشر می‌شود نشان می‌دهد که میزان آزادی اینترنتی در سطح جهان برای یازدهمین سال پیاپی افت کرده و در این میان فقط شهروندان چینی از مردم ایران با محدودیت‌های بیشتری مواجه هستند.
ایران: غیر آزاد
بر اساس گزارش امسال خانه آزادی از صد امتیاز ممکن، ایران با 16 امتیاز دومین کشور غیر آزاد جهان به شمار می‌رود که این نمره وحشتناک نسبت به سال قبل یک امتیاز افزایش نشان می‌دهد؛ دلیل این بهبود اندک هم ربطی به اقدام خاص یا عامدانه‌ای از حکومت ایران نداشته بلکه این یک امتیاز بدین دلیل به ایران تعلق گرفت که در سال مورد بررسی هیچ قطعی سراسری اینترنت در کشور به وقوع نپیوست؛ البته همانطور که همه به یاد داریم در برخی استان‌های کشور قطعی داشته‌ایم، از آن میان خوزستان در تابستان و سیستان و بلوچستان در زمستان سال گذشته.
برگه گزارش خانه آزادی از سه بخش اصلی متشکل است که به ترتیب زیر است:
1 – موانع دسترسی به اینترنت
2 – محدودیت‌های محتوا
3 – نقض حقوق کاربران
هر بخش نیز دارای چندین قسمت است که در ادامه شرح می‌دهیم.
1 – موانع دسترسی به اینترنت
طبق گزارش خانه آزادی اکثریت امتیازهایی که ایران توانست به خود اختصاص دهد در این بخش کسب گردید چرا که در قسمت مربوط به افزایش راحتی، سرعت و کیفیت اتصال به اینترنت، ایران در سال مورد نظر ببه علت سرمایه‌گذاری قابل توجه دولت روحانی در ارتباطات و فناوری اطلاعات به پیشرفت‌های نسبتا خوبی دست یافته است. اما افسوس که در ادامه گزارش تقریبا هیچ نکته مثبتی به چشم نمی‌خورد. در این میان می‌توان به قسمت‌های مربوط به هزینه بالای دسترسی به اینترنت، یکسان نبودن دسترسی به اینترنت از لحاظ جغرافیایی و همچنین کنترل دولتی با قصد کاهش راحتی دسترسی به اینترنت (البته منظور اینترنت باز و بین‌المللی است) به عنوان قسمت‌هایی از این گزارش اشاره کرد که باز منفی بر رتبه نهایی ایران گذاشته است. در قسمت مربوط به تنوع ارائه دهندگان خدمات اینترنتی نیز ایران حتی یک امتیاز هم نگرفت.
2 – محدودیت‌های محتوا
اعمال مسدودیت‌ها و فیلترینگ محتوا در سطح کشور سبب شد که ایران در این بخش نمره مضحکی بگیرد. این گزارش مدعی است مقامات حکومتی ایران با بکارگیری تمهیدات اداره سختگیرانه عملاً کاربران و خبرنگاران و فعالان فضای مجازی را به حذف محتوای خود وادار می‌کنند؛ امری که البته بر کمتر کسی پوشیده است. خودسانسوری هم به رفتاری رایج در میان خبرنگاران سیاسی و فعالان فضای مجازی تبدیل شده است که بروز این چدیده با توجه به دستگیری و بازداشت خبرنگاران و فعالان و حتی شهروندانی که دانسته یا ندانسته از خط قرمزی فراتر رفته‌تمئ شاید چندان جای تعجبی نباشد. نمونه بارزی که حتما خوانندگان گرامی به خوبی به یاد دارند، پرونده روح‌الله زم بود که با اتهام و محکوم شدن به فساد فی‌الارض این خبرنگار منتقد نظام به دار آویخته شد.
3 – نقض حقوق کاربران
در این بخش گزارش تنها دو امتیاز به ایران تعلق گرفت که یکی به خاطر این داده شد که هنوز رمزگذاری داده‌ها ممنوع اعلام نشده است، دیگری هم به دلیل اینکه ممنوع نبودن رمزگذاری داده‌ها باعث می‌شود که دستگاه‌های امنیتی قادر به سرکشی و نقض سیستماتیک حقوق کاربران نباشند؛ ولی با توجه به وضع مبهم و غیر شفاف قوانین جمهوری اسلامی در این خصوص احتمال اینکه سال آینده ایران بتواند بار دیگر حتی این دو امتیاز را به دست آورد امری به شدت مردود است.
ناگفته پیداست که گزارش خانه آزادی، آرمان‌های غربی را مبنا قرار داده است ولی با این حال وضعیت فاجعه‌بار و اسفناک آزادی اینترنتی در ایران امری انکار ناپذیر است. هر کسی که در حرفه خبرنگاری فعال است از صحت یافته‌های این گزارش آگاه است. از همه بدتر اینکه شرکای اصلی ایران در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی در این خصوص مشی مشابهی را دنبال می‌کنند و لذا می‌توان توقع داشت که حکومت ایران با فشار و تشویق شرکای خود تغییر جهت داد. چین برای هفتمین سال متوالی در قعر جدول قرار گرفته ولی با این وجود حکومت ایران قراردادهای هنگفتی با شرکت‌های فاوای چینی انعقاد کرده است. نمره روسیه هم هرچند که بهتر از چین و ایران است باز در دسته کشورهای غیر آزاد قرار دارد و احتمال تغییر معناداری در این باره بعید است.
به طور کلی با افسوس و تاسف فراوان باید گفت که چشم‌انداز خوشی برای آزادی اینترنتی در سطح جهان وجود ندارد. بیان این نکته را لازم می‌دانم که چنانچه دولت ایران تصمیمی مبنی بر ممنوعیت ابزارهای رمزگذاری داده‌ها بگیرد، به طور قطع به یقین می‌توانیم بگوییم که کارد به استخوان رسیده و دیگر از هرگونه آزادی اینترنتی جز به عنوان خاطره‌ای تلخ و شیرین سخن نمی‌توان گفت.