طرح اینترنت ملی به کجا رسیده است؟
سال ۱۳۸۹ پس از سال‌ها مطالعه و امکان‌سنجی و برنامه‌ریزی شبکه ملی اطلاعات در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد و قرار بود این طرح تا ۱۳۹۵ به صورت کامل اجرا شود. هدف دولت احمدی‌نژاد از راه‌اندازه اینترنت ملی این بود که دسترسی ایرانیان به اینترنت جهانی را محدود ساخته تا از رواج فرهنگ غربی و دوری ایرانیان از فرهنگ ایرانی-اسلامی جلوگیری شود؛ به عبارت دیگر این پروژه از بدو کار را بر سانسورچی‌های نهادهای ناظر بر فضای مجازی تسهیل کند که وزارت ارشاد و پلیس فتای نیروی انتظامی در این زمینه بیشتر از هر نهاد دیگری ایفای نقش می‌نمایند، گرچه این هدف کمابیش به صورت پنهانی دنبال شده و هیچ وقت به صورت آشکار اعلام نشد و در واقع در بیانیه‌های دولت بیشتر بر جنبه‌های حفاظتی «اینترنت ملی» تاکید شد. طبق برنامه مدون و مصوب دولت وقت و نیز بر اساس سخنان علی آقامحمدی معاون نظارت و هماهنگی در سیاست‌های اقتصادی معاون اول رییس جمهور وقت انتظار می‌رفت که اجاری پروژه شبکه ملی اینترنت ۱۸ ماه به طول انجامد. آقامحمدی در سخنان خود این شبکه را به «دیوار آتشی بزرگ چین» تشبیه کرد و گفت: نخستین شبکه اینترنت حلال که از سایت‌های غیراخلاقی پاک شده است، برای نخستین بار در ایران راه‌اندازی می‌شود .. می‌توان شبکه اینترنت حلال را توسعه داد و به سایر کشورهای اسلامی و همسایه متصل کرد. آقامحمدی در همین حال هم از تمامی بخش‌های فرهنگی کشور خواستار شد که برای این شبکه پاک و حلال به تولید محتوای مناسب و مطابق فرهنگ اسلامی-ایرانی بپردازند اما به تاثیر راه‌اندازی اینترنت حلال بر تعاملات ایرانیان با خارج از کشور اشاره‌ای نکرد. این مقام دولتی در جای دیگری از سخنان خود تایید کرد که پلیس فتا و وزارت ارشاد بر محتوای تولیدی این فضای مجازی ایرانی نظارت کرده و موارد تخلف را پیگیری خواهند کرد.
از تاریخ آن بیانیه نُه سال گذشته است و هنوز بویی از راه‌اندازی کامل اینترنت حلال نیست و همچنان از تحقق اهداف حکومت از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات فاصله زیادی باقی مانده است که در ایران البته بسیاری از مردم وضع موجود را بر آنچه برای آینده ارتباطات در کشور در نظر گرفته شده است ترجیح می‌دهند.
در این ارتباط انعقاد سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، همکاری بر مسائل امنیتی در فضای مجازی را هم در بر می‌گیرد. از پروژه‌های مشمول این همکاری طرح شبکه ملی اطلاعات مطرح است که به گفته محمدصالح جوکار، رییس کمیسیون امور داخلی کشور، همکاری دو کشور ایران و چین در فضای مجازی می‌تواند برای تقویت فیلترینگ در جمهوری اسلامی راهساز باشد که نظر به تجربیات گسترده چین از طراحی و توسعه اینترنت ملی خود شکی نیست که چین می‌تواند در این راستا به حکومت ایران کمک کند، گرچه از ناحیه چین در این باره کمکی به مردم نمی‌رسد. اما این همکاری طرح اینترنت حلال را به کجا رسانده است؟
پارسال همزمان با اعتراضات گسترده‌ای که در واکنش به افزایش ناگهانی قیمت بنزین در گرفته بود، قطعی سراسری اینترنت موبایل خشم معترضان و فعالان آزادی بیان را برانگیخت اما این گمان نیز می‌رود که ممکن است این قطعی بزرگ در واقع راه‌اندازی آزمایشی اینترنت ملی بوده باشد. این در حالی است که حکومت ایران همواره بر این نکته نکته تاکید داشته که ایجاد شبکه ملی اطلاعات به هیچ وجه به معنی قطع یا محدود کردن دسترسی مردم به اینترنت جهانی نیست ولی این ادعا با اهداف صریح طرح همخوان نیست زیرا که اگر هدف این است که از ترویج افکار و رفتارهای غربی در کشور به وسیله اینترنت جلوگیری شود، این امر لزوما محدودسازی دسترسی به کل یا قسمتی از اینترنت جهانی را به دنبال دارد.
رک و راست بگوییم، مردم ایران که در فضای واقعی سال‌هاست که از نقص مکرر حریم خصوصی زجر می‌کشند و به فضای مجازی پناه برده‌اند، حال با این احتمال مواجه هستند که این سرپناه هم از بین برود و به همین دلیل نگرانی شدید بسیاری از کاربران ایرنی بی‌جا نیست. از همه بدتر اینکه روش‌های محدودسازی دسترسی به اینترنت که در چین اعمال شده‌اند، بیشتر سازوکارهایی را که در حال حاضر مردم ایران برای دور زدن فیلترینگ جمهوری اسلامی از آنها استفاده می‌کنند، منتفی می‌کنند.
هدف یک شبکه ملی اطلاعات این است که دسترسی کاربران به محتوای خارج از آن را ناممکن سازد و بدین منظور مدیران چنین شبکه‌هایی، ابزارهای نظارتی قدرتمندی را به کار می‌گیرند تا افراد متخلف را شناسایی و مجازات کنند. در چنین شبکه‌های بسته کنترل لایه سطح‌بالای زیرساخت‌های شبکه در دست حکومت است و لذا حکومت به راحتی قادر است تا دسترسی به محتوای مجرمانه، انتقادآمیز و… را هر لحظه و به هر دلیلی، محدود و مسدود کند. در عین حال نهادهای حکومتی و دیگر سازمان‌های مورد اعتماد حکومت، تولیدکنندگان عمده محتوا در چنین شبکه‌ها به حساب می‌آیند. هرگونه محتوای شخصی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت تشخیص عدم تطابق با قوانین حاکم بر شبکه پاک می‌شود و در صورت تشخیص محتوای مجرمانه با تولیدکننده آ« برخورد قضایی می‌شود. یک «شبکه ملی اطلاعات» این همه امکان و فرصت را در اختیار حکومت قرار می‌دهد. با توجه به این امر، به این نتیجه می‌رسیم که هدف نه چندان پنهان این طرح این است که دست مردم ایران از تماس با خارج از کشور کوتاه شود. پاسخی هم به این پرسش داده نشده است که شرکت‌ها و تجار ایرانی که در اثر تحریم‌های آمریکا منزوی شده و به سختی با دنیا معامله می‌کنند، پس از راه‌اندازی کامل شبکه ملی اطلاعات و قطعی ارتباط با خارج چگونه با بازارهای هدف خود می‌توانند تماس برقرار کنند؟ به نظر می‌رسد این طرح ممکن است به اقتصاد راکد کشور تیر خلاص بزند. گذشته از مشکلات بالقوه اقتصادی این هم سوال است که تکمیل این طرح چه بلایی را بر سر جامعه هک خواهد آورد؟ آیا شبکه ملی اطلاعات، استعدادهای بزرگ موجود در این جامعه را خواهد خشکاند؟
جزئیاتی از شکل همکاری چین با حکومت ایران در این فضای مجازی ارائه نشده است اما لازم به ذکر است پیش‌نویس توافق ایران و چین دو-سه ماه پیش به تصویب هیات دولت ایران رسید. این بدین معناست که شبکه ملی اطلاعات بدون اطلاع ثانوی قابل راه‌اندازی است. با توجه به این که راه‌اندازی کامل اینترنت حلال فیلترشکن و وی پی ان را ناکار خواهد کرد، کاربران ایرانی همین الآن باید نسبت به چگونگی دسترسی خود به اینترنت جهانی در آینده چاره‌اندیشی کنند. این تهدید، تهدید بالفعلی است که هر لحظه می‌تواند به تهدیدی بالقوه تبدیل شود، کاربران ایرانی برای مقابله با آن باید دست به کار شوند.