قطعی سراسری اینترنت

هر کجای دنیا که باشید محال است از قطعی یک هفته‌ای اینترنت در ایران بی‌خبر مانده باشید. با این کار حکومت ایران در محدود کردن مردم یک گام فراتر گذاشته و به جای فیلتر تصمیم به قطع کامل دسترسی ایرانیان به اینترنت جهانی گرفت و به مرحله اجرا هم درآورد که این کار در ده سال اخیر بی‌سابقه است.

ساعت ۶ عصر روز جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸ بود که قطعی اینترنت با هدف فرونشاندن موج اعتراضاتی که در واکنش به افزایش ناگهانی قیمت بنزین راه افتاده بود، کلید خورد. در ساعات اول قطعی به صورت یکپارچه نبود. قطعی اول در شهر مشهد مشاهده شد ولی تا 26 آبان و با قطعی سراسری اینترنت ایرانیان بیش از پیش منزوی شدند. گفتنی است که در خارج از کشور کاربران توییتر خیلی زود متوجه قطعی شدند و با هشتگ #internet4iran (اینترنت برای ایران) توجه جهانیان را به این موضوع جلب نموده و موضوع خاموشی اینترنتی را به بحث داغ فضای مجازی تبدیل کردند.

با وجود وصل مجدد بعضی خطوط ثابت و وای فای که به تدریج در روز 1 آذر شروع شد ولی در روز 2 آذر میزان دسترسی به اینترنت به حدود 70 درصد میزان معمولی رسیده بود و فقط در روز 3 آذر بود که دسترسی به اینترنت به حالت عادی و معمولی خود بازگشت. دسترسی از طریق 4G با کمی تاخیر وصل شد؛ تا روز 4 آذر میزان دسترسی شبکه‌های MTN، رایتل و MCI هنوز به 25 درصد میزان معمولی خود رسیده بود و مردم بیشتر شهرهای کشور هیچ دسترسی به اینترنت از طریق شبکه 4G نداشتند.

لازم به ذکر است با وجودی که کم کم کاربران دوباره به اینترنت وصل شدند، ابتدا کماکان به اینترنت جهانی دسترسی نداشته و فقط سایت‌های با میزبانی داخلی در دسترس بود. البته هنگام خاموشی خدمات محدودی و عمدتا دولتی از دسترس خارج نشده بود ولی به طور کل کشور ایران به علت عدم امکان دسترسی به سایت‌های با میزانی خارجی از تماس با جهان محروم گشت. نکته حائز اهمیت دیگر این که میزبانی خدماتی که قطعی اینترنت آنها را در بر نگرفت، همه در شبکه ملی اینترنت قرار دارند، شبکه‌ای که کنترل آن برای حکومت ایران امری بسیار ساده و پیش پا افتاده است.

دولت ایالات متحده در واکنش به قطعی سراسری اینترنت، محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران را به عنوان عامل سانسور گسترده اینترنتی تحریم کرد. آقای جهرمی با رد این اتهام گفت که نه ایشان و نه وزارت زیر دست وی در قطعی اینترنت دست داشته و ادعا کرد که از دسترسی آزاد مردم به اینترنت حمایت کرد. آقای جهرمی در ادامه سخنان خود افزود که نمی‌گذارم آمریکا جلوی توسعه ایران را بگیرد. با توجه به قطعی سراسری اخیر اما به نظر می‌رسد این سخنان وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی ارزش چندانی ندارد، به خصوص که انگار حمایت او از کسب و کارهای اینترنتی ایرانی به انتقاد از تحریم‌های آمریکا و بین‌المللی محدود بوده و ضربه شدیدی که اینگونه شرکت‌ها به خاطر قطعی اینترنت خوردند را شامل نمی‌شود.

برخی شرکت‌ها از جمله کسب و کارهای بر مبنای اینترنت از سختی‌های ناشی از قطعی اینترنت سخن به میان آورده‌اند و از جمله مسایلی که به آن اشاره کرده‌اند عدم امکان برقراری تماس با مشتری، عدم دسترسی به وبسایت‌ها، آفلاین شدن درگاه‌های پرداخت و عدم امکان تبلیغ در سایت‌های اینترنتی به چشم می‌خورد. بخش‌های اقتصادی‌ای که از قطعی اینترنت بیشترین آسیبی را دیدند، آژانس‌های مسافرتی، فیلمسازی و صرافی‌های اینترنتی. اگرچه کسب و کارهای کوچک ایرانی از اثرات سوء قطعی اینترنت در امان نبودند، شرکت‌های بزرگ با مشتری بین‌المللی به احتمال قوی از همه بیشتر ضربه خوردند چرا که قابلیت اعتماد این دست شرکت‌ها با هرگونه اختلال در ارتباطات آنها با مشتری خود، نزد مشتری زیر سوال می‌رود.

برآورد آسیبی که به علت قطعی اینترنت به اقتصاد ایران وارد شده است کار ساده‌ای نیست و انگار در این موضوع نیز شفافیتی وجود ندارد. گزارشی در روزنامه دنیای اقتصاد حاکی از این است که قطعی اینترنت آسیبی به میزان 60 میلیون دلار را به اقتصاد کشور وارد ساخت؛ این در حالی است که به تخمین نت بلاکز، قطعی اخیر زیان 367 میلیون دلاری را بر اقتصاد جمهوری اسلامی تحمیل کرد و به نظر سایت فرارو، با قطعی یک هفته‌ای اینترنت اقتصاد کشور لطمه یک و نیم میلیارد دلاری خورد.

با وصل مجدد اینترنت ایرانیان توانستند از مشکلاتی که در اثر قطعی اینترنت برای شخص و شرکت‌های خود به وجود آمد برای کاربران جهانی بگویند. نمونه خوبی از روایاتی که منتشر شده سخنان مدیر فروش یک شرکت تولید کننده تجهیزات پزشکی بود که گفت: ‘فرد بیمار با ما تماس می‌گیرد، به شرکت می‌آید و ما با شرمندگی به آنها‌ می‌گوییم که از تجهیزات خالی هستیم، واقعا نمی‌توانیم جواب آنها را بدهیم’.

حقیقت تلخ اما انکارناپذیر این است که تحریم‌های آمریکا و بین‌المللی علیه ایران نه تنها ناکارآمد از آب درآمده بلکه کنترل ارگان‌های حکومتی بر دسترسی و فعالیت ایرانیان در فضای مجازی را راحتتر کرده است. مطابق قوانین ایالات متحده شرکت‌های عرضه‌کننده خدمات اینترنتی از جمله Amazon Web Services (AWS)، گیت هاب و Google Cloud Services در این راستا نمی‌گذارند ایرانیان از خدماتشان بهره‌مند شوند. در نتیجه ایرانیان مجبور شدند خدمات با میزبانی ایرانی را جایگزین خدمات مشابه آمریکایی کنند که نفوذ و دخالت در آنها برای دولت مثل آب خوردن است.

اقدام اخیر حکومت ایران البته بی‌سابقه نیست هرچند گستردگی آن بیشتر از بزرگتر از قبل بود. به گفته فعالان آزادی در فضای مجازی Access Now (دسترسی حالا) در سال 2017 میلادی اینترنت در ایران 75 بار به صورت کلان و کوچک قطع شد که تعداد قطعی‌ها در سال 2018 به 196 رسید. حکومت‌ها معمولا به بهانه‌های مختلف از جمله مبارزه با اغتشاش و تروریسم به قطعی اینترنت می‌پردازند ولی بسیاری اوقات نیز برای سرکوب و ساکت کردن صدای معترض مردم به این ابزار متوسل می‌شوند که حکومت چین نمونه بارز این پدیده به شمار می‌آید که از جمله ترفندهای گسترش کنترل آن بر اینترنت می‌توان به قانونی که چند روز پیش ابلاغ شد که بر طبق آن مردم چین هنگام خرید گوشی باید اجازه دهند مشخصات خود در دیتابیس مرکزی اطلاعات بیومتریک وارد شود که به نظر می‌رسد اهداف آشکار و پنهان حکومت چین از این اقدام یکی نیست.